Verslag COVM vergadering 6 november 2023
Op 6 november vergaderde de COVM vliegbasis Leeuwarden weer. Deze vergadering vindt twee keer per jaar plaats. Aanwezig waren bestuurders van de gemeenten Waadhoeke, Leeuwarden, Tytsjerksteradiel, provincie Fryslân, Fryske Milieu Rie, Defensie en vertegenwoordigers van omwonenden. Hieronder een aantal agendapunten nader toegelicht.
Klachten
Het aantal klachten (222) over de laatste anderhalf jaar was laag. Alles te maken met de sluiting van de basis vanwege de startbaanrenovatie. Sinds de opening van de basis op 25 augustus nam het aantal klachten toe. In de maand september waren het er 142. Dat is nogal wat. De meeste klachten kwamen uit Leeuwarden en Stiens. Naast geluid werd ook geklaagd over stankoverlast (kerosinedampen). De werkgroep klachten bekijkt alle klachten. Wat opviel daarbij was dat er veel klachten waren van ouders over hun kinderen die in paniek waren, over zeer schadelijk effect op vee en huisdieren en dat er verontwaardiging was over “stuntende” vliegtuigen rond 21 september. Voor het eerst ook klachten over het effect op verstandelijk gehandicapte mensen en dat er geen of slecht bereik was van mobiele apparaten en GPS systemen tijdens oefeningen. Ook viel op dat er uit een breed gebied klachten binnenkwamen.
De basiscommandant j. v. Deventer liet weten dat het “stuntvliegtuig” een Belgische F-16 was. Deze verzorgde op twee dagen een demovlucht die voor extra hinder zorgde. Dit was vanwege een jubilerend squadron en in kader van werving nieuw personeel. Dit laatste werd in het verleden gedaan tijdens de zogenaamde open-dagen. Er is voor gekozen om voorlopig geen open dagen te houden, maar werving van nieuw personeel is nu als kleinere activiteit opgezet. Dat geeft overlast, maar minder dan een open-dag. Van Deventer zei verder dat de F35 niet zorgt voor storing op GPS apparatuur. De werkgroep klachten zal binnenkort in gesprek gaan met de basiscommandant over de klachten en om te kijken hoe deze in de toekomst voorkomen kunnen worden.
Zoals in de vorige vergadering gemeld zal er een nieuw systeem komen voor klachtenmelding. Het huidige is omslachtig en drempelverhogend. Defensie ontwikkelt een nieuw systeem waarmee ook makkelijk vanaf mobiele telefoon een klacht ingediend kan worden. Dit zal in de toekomst naar verwachting ook voor een verhoging van het aantal klachten zorgen.
Avondvliegen
Positief was dat het aantal klachten over het avondvliegen begin dit jaar laag waren. Vijf weken avondvliegen hadden maar gezorgd voor een klacht. Dat is zeer bijzonder, omdat in het verleden avondvliegen de meeste genoemde oorzaak was van klachten. De laatste toestellen waren vaak rond 21.00 uur binnen. Van Deventer melde dat het aantal avondvluchten verminderd gaat worden. In het verleden was er gedurende 14 weken avondvliegen. Het komend winterseizoen zal in week 50 en in weken 2, 3, 4 en 6 op avond gevlogen worden. Deze vermindering is het gevolg van de goede vliegtuigsimulatoren die de F35 heeft. Een belangrijk deel van de avondvluchten kunnen daarin gemaakt worden. Goed nieuws voor de regio.
Geluidsisolatie
Jelsumer Nico Groenewegen sprak in op dit agendapunt. Hij deed zijn beklag over het lang uitblijven van verbeteringen. “Het is nu 10 jaar geleden dat de Tweede Kamer unaniem de Motie Eijsink aannam. Daarin werd afgesproken dat de isolatie opnieuw bekeken zou worden, maar er is tot dusverre voor de omwonenden nog geen duidelijkheid”. Daarnaast pleitte hij voor het aanleggen van een geluidswal aan de beide baankoppen die de hinder van stationair draaiende vliegtuigen kan beperken. Namens de Stuurgroep F35 legde Anton den Drijver uit dat er bewust voor gekozen is om eerst het permanente geluidsmeetnet op te zetten zodat de vergelijking van de F-35 met de F16 goed gemaakt kon worden. De F35 vloog vanaf 2020. Om goed te kunnen beoordelen hoe de geluidsdemping bij de F35 is, moest hier eerst op gewacht worden. Naast het volume is de frequentiespectra van het F35 geluid ook van invloed. Daarvoor is een aparte geluidsmeter geïnstalleerd. De Stuurgroep heeft ook gevraagd om de landingen mee te nemen omdat de F35 ook een hoog landingsgeluid heeft. Nu rekent het NIBAG, die destijds de isolatie organiseerde, uit wat de invloed is op de geluidsdemping. Daarna moeten er nog metingen plaatsvinden aan een aantal referentiewoningen rondom Leeuwarden en Volkel. Dan kan de Stuurgroep bepalen of verbeteringen noodzakelijk zijn. Zie ook: https://www.omropfryslan.nl/nl/nieuws/1232909/geluidsisolatie-van-woningen-rondom-vliegbasis-moet-prioriteit-krijgen
Wethouder Jan Dijkstra van Waadhoeke memoreerde dat de gemeenteraad in 2021 een motie heeft aangenomen waarin werd aangedrongen op versnelling van het isolatieproces. Hij bracht de inhoud van de motie nog eens onder de aandacht. Den Drijver zei dat de Stuurgroep de urgentie snapt en dat hij er vanuit gaat dat de komende COVM vergadering er meer duidelijkheid is.
Frisian Flag
De vertegenwoordigers van Marsum, Jelsum/Koarnjum, Dronryp en Stiens hebben de FF geëvalueerd. Zo’n grote internationale oefening gedurende twee weken geeft bijzonder veel geluidshinder voor de wijde omgeving. Het artikel in de Leeuwarder Courant over de problemen bij het lesgeven op de basisschool in Dronryp gaf dat heel goed aan. Het doet de omgeving dus pijn, maar de pijn is te verzachten. De communicatie met de omgeving was goed. De meeste inwoners waren daardoor goed op de hoogte en konden zich erop voorbereiden tot zover dat kan. Het parkeren van de vele spotters was goed geregeld ondanks dat het weiland bij Marsum niet gebruikt kon worden. Parkeerdruk in het dorp was er, maar het was beheersbaar. Ook werd er goed gecontroleerd. Een enkele verbetersuggestie is doorgegeven. Voor Jelsum is (voor sommige bezoekers) veilig spotten lastig. Vliegtuig spotten in de (graskant)berm van de Bredyk (N357) is levensgevaarlijk. De meeste toestellen hielden zich goed aan “het bochtje om Marsum”. Dat hebben we wel anders meegemaakt bij gastvliegers die dat niet gewend zijn. De aankomst van de toestellen was kort ervoor op vrijdag de 29e, het vertrek was op de vrijdag de 13e. Minder belastend dan we eerder gehad hebben toen toestellen langer bleven op de vliegbasis. Het aantal starts en landingen lag dit jaar ook weer veel lager dan voor het Coronatijdperk. Toen starten er per wave wel 50 toestellen, nu gemiddeld 25. Dat scheelt nogal. Heel goed dat een deel van de deelnemende toestellen starten vanaf hun eigen thuisbasis of vanaf een vliegdekschip. In de krant lazen we de uitspraak van de basiscommandant dat dit ook overeenkomt met de werkelijke situatie bij uitzendingen naar internationale conflicten. Ook dan starten niet alle vliegtuigen vanaf dezelfde basis. Dat geeft ons hoop voor de toekomst. Hoop dat het “invliegen” structureel wordt. Tot onze grote vreugde landen zo’n 75% van de vliegtuigen straight in. Geen extra rondje over de dorpen Marsum, Ingelum, Bitgummole, Stiens, Britsum, Koarnjum en Jelsum. Vele duizenden bewoners worden daardoor aanzienlijk minder met geluid belast. En het mooie is: Zonder dat dit ten koste gaat van het oefenprogramma. Ook mooi is dat we zien dat dit ook kan bij veel vliegtuigen die binnen korte tijd moeten landen op een veilige manier. Wij willen de basiscommandant dan ook vragen om hier bij reguliere oefeningen meer op te sturen. Meer straight in en minder circuit landingen. Een prachtige mogelijkheid om elkaar als regio en vliegbasis tegemoet te komen zonder dat iemand pijn hoeft te lijden. Al met al onze complimenten aan de basiscommandant en de medewerkers van communicatie om de extra overlast te beperken.
Auditcommissie geluidsmeetnet
Uit het half jaarlijks verslag blijkt dat de geluidspieken de laatste jaren zijn toegenomen. Logisch, want de F35 maakt meer geluid en de F16 is helemaal verdwenen van vliegbasis Leeuwarden. Het jaar 2023 wordt het eerste volledige F35 jaar. Bij de Leeuwarder wijk Westeinde is op de 35 Ke contour een meetpunt geplaatst. Dit is om de wettelijke contour te kunnen controleren met behulp van gemeten geluidniveaus. Eerder is dit op drie andere meetlocaties gebeurd. Daaruit bleek dat de gemeten geluidniveaus overeenkwamen met de berekende geluidniveaus. Dat geeft vertrouwen in de juistheid van berekening van de Ke-contour. Op 3 april heeft de Auditcommissie een aantal vragen gesteld aan de staatssecretaris. Deze worden momenteel uitgewerkt door gemeenten, provincie, omwonenden en Defensie. In december hoopt de staatssecretaris weer naar Fryslân te komen voor het bespreken van de uitkomsten/stand van zaken.
Verandering starttijden
De Auditcommissie heeft de basiscommandant gevraagd om de middagwave te laten starten voor 13.50 uur en om een sterke reductie van overvliegen tijdens de grote pauzetijden. Dit omdat dan veel kinderen, ouders, leerkrachten buiten zijn. En ook omdat gebleken is uit tellingen dat het fietspad voor de baankop na 15 uur intensiever gebruikt wordt. De basiscommandant zei dat hij hier al mee gestart was. Tijdens de Frisian Flag kon hier geen rekening mee gehouden worden.
Metingen Luchtkwaliteit
Voor en tijdens de Frisian Flag heeft TNO luchtmetingen uitgevoerd rondom de vliegbasis Leeuwarden. Dit is gebeurd in opdracht van de Werkgroep Luchtkwaliteit van de COVM vliegbasis Leeuwarden. Het onderzoek wordt gefinancierd door het Ministerie van Defensie. Aanleiding van dit onderzoek vormen aanhoudende zorgen bij een deel van de omwonenden van de vliegbasis Leeuwarden over de uitstoot. Omwonenden klagen over Kerosinegeur. Een ander deel maakt zich zorgen om de gezondheid. TNO heeft gemeten in het weekend (geen vliegverkeer), tijdens reguliere oefendagen en gedurende vijf dagen tijdens de Frisian Flag (worst case scenario). In 2022 zijn er fijnstofmetingen gehouden in de dorpen rondom de vliegbasis. Hieruit bleek dat er geen specifiek uitstoot te linken was aan het vliegverkeer. Deze keer zullen naast fijnstof, ultra fijnstof en diverse andere gezondheidsrelevante stoffen gemeten worden. In 2016 heeft TNO ook een ultra-fijnstofmeting gedaan in de dorpen Marsum en Jelsum. Er worden nu meer stoffen gemeten dan toen het geval was. In het meetplan worden de volgende stoffen genoemd:
PM10, PM2.5, ultrafijnstof (UFP), elementair koolstof en organisch koolstof (EC/OC), polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK), stikstofoxiden (NOx), oliemist, vluchtige organische componenten (VOC) en aldehyden (carbonylverbindingen C1-C6).
De metingen zijn volgens TNO goed gelukt. De uitkomsten worden begin volgend jaar verwacht. GGD Fryslân is gevraagd om de resultaten mee te beoordelen. In COVM-vergadering van april 2024 zullen de meetrapportages van TNO en de reactie van GGD Fryslân besproken worden.
Gezondheidsonderzoek
Gemeente Leeuwarden en gemeenten rondom vliegbasis Volkel en de Peel hebben Defensie gevraagd in te stemmen met een gezondheidsonderzoek. De gemeenten hebben zorgen over de gezondheidseffecten van de F35. Gemeenteraad van Leeuwarden heeft twee jaar geleden een motie aangenomen waarin gevraagd werd om een dergelijk onderzoek. Samen met het RIVM en de GGD’s beraden de gemeenten zich op welke wijze dit gezondheidsonderzoek het beste kan plaatsvinden. De uitslag van de luchtkwaliteit kan hierbij betrokken worden. Het wordt zeker vervolgd. De Leeuwarder motie heeft een bal aan het rollen gebracht die niet meer te keren is. Defensie heeft haar medewerking toegezegd aan een toekomstig onderzoek.
Punt van zorg
Op 7 oktober vertelde de hoogste luchtmachtbaas André Steur in een interview met omrop Fryslân dat er in de toekomst meer geoefend zal gaan worden boven Noord-Nederland en de Noordzee en dat er meer internationaal geoefend zal worden. De basis in Leeuwarden speelt daarin een belangrijke rol, met name omdat het dicht bij het oefengebied ligt, aldus luitenant-generaal André Steur. Op de Defensiesite staat dat er meer ruimte nodig is voor de groei en modernisering van de Nederlandse krijgsmacht. Daarom gaat het Nationaal Programma Ruimte voor Defensie (NPRD) van start, zo meldde de staatssecretaris Van der Maat in een brief in juli aan de Tweede Kamer. Het zal niet alleen gaan om meer fysieke ruimte, maar ook om meer milieuruimte op bestaande Defensielocaties. Dat klinkt onheilspellend. De geluidscontour mag nimmer vergroot worden. Al sinds 1982 stelt Defensie omwonenden gerust dat dit niet zal gebeuren. Dat is een zekerheid die omwonenden nodig hebben. Daar mag nooit aan getornd worden. Kan de Luchtmacht ook aangeven wat het “Nationaal Programma Ruimte” voor vliegbasis Leeuwarden kan gaan betekenen?
De basiscommandant gaf aan de zorgen te willen doorgeven aan het betreffende loket, maar dat hij geen signalen heeft die aan de bestaande zekerheden gaan tornen.
Onderzoek beperking geluidshinder
De basiscommandant gaf uitleg over het lopende onderzoek om de geluidshinder te beperken door de vliegpatronen aan te passen. Het onderzoek zit in de laatste fase. Dat betekent het uitproberen van de bedachte en op de F35-simulator beoefende veranderingen. Op 13 september had hij de omliggende dorpen en wijken uitgenodigd om bij te praten. Eind november verwacht hij dat het onderzoek is afgerond. In december en januari zal de rapportage gemaakt worden. Hij wil de dorpen opnieuw uitnodigen om in december de resultaten te kunnen delen. Er zal vast geen grote verbetering geboekt kunnen worden, maar elke decibel minder is winst.
Blik vooruit
In januari/februari zal de vliegbasis Leeuwarden de QRA functie overnemen van Volkel. F16’s van Volkel kunnen eerst nog ingezet worden, maar de F35 zal dit op een gegeven moment overnemen. Dan is dus een acute uitruk vanaf Leeuwarden mogelijk als een vliegtuig het Nederlandse luchtruim binnen dreigt te vliegen. In februari en maart gaan F35’s naar een oefening in de VS. Er zal volgend jaar geen Frisian Flag gehouden worden. Wel zal er een wapeninstructeursopleiding gehouden worden. Het eerste vliegdeel zal in Noorwegen plaatsvinden. Het laatste deel zal gevlogen worden vanaf Leeuwarden. In 2021 zorgde het zogenaamde examendeel voor veel overlast en klachten.
Nog meer nieuws
Wilt u nog meer lezen over de vergadering. Dan kunt u de vergaderstukken inkijken op:
https://www.covm.nl/de-covms/leeuwarden/vergaderstukken
Gerard Veldman – Koarnjum
Geert Verf – Marsum